Przebywanie w otoczeniu wielu języków – niekoniecznie sprawne posługiwanie się nimi – może przyspieszać moment, gdy dzieci nauczą się przewidywać myśli i oczekiwania innych osób.
Emma ma cztery lata. Mieszka w USA, pod Bostonem. W domu mama mówi do niej po polsku, a tata po angielsku. Choć dziewczynka czasami wtrąca angielskie słówka zwracając się do mamy, zwykle jednak nie ma problemu z wyborem odpowiedniego dla danej sytuacji języka: do dzieci i nauczycielek w przedszkolu mówi po angielsku, kiedy natomiast dzwonią na skajpie dziadkowie, wita ich radosnym okrzykiem po polsku: „Cześć babciu, cześć dziadku!”. Emma nauczyła się, że różni ludzie mogą mówić różnymi językami i że to, co ona rozumie, nie zawsze musi być zrozumiałe przez inną osobę.
Dla jednojęzycznych rówieśników Emmy nie jest to oczywiste. Według badaczy zajmujących się rozwojem społeczno-poznawczym dzieci, styczność na co dzień z więcej niż jednym językiem rozwija umiejętność przyjmowania perspektywy innych osób, co z kolei wiążę się z doskonaleniem tzw. teorii umysłu. W psychologii teorią umysłu nazywa się zdolność do wnioskowania o tym, czego chcą, co myślą, co wiedzą, czują i zamierzają inne osoby. Dzieci z rozwiniętą teorią umysłu np. przewidzą, że dorosły proszący ich o podanie zabawki ma na myśli tę zabawkę, którą on widzi, a na pewno nie tę, którą widzi dziecko, a która jest niewidoczna dla dorosłego. Teoria umysłu rozwija się wraz z wiekiem. Intensywnym czasem rozwoju dziecięcej wiedzy o umyśle jest wiek przedszkolny. Jednym z wczesnych wskaźników, że rozwój ten ma miejsce jest zabawa w udawanie – kiedy dziecko np. bawi się, że banan to telefon.
Związek pomiędzy dwujęzycznością, a teorią umysłu był już wielokrotnie testowany przez naukowców.– Konieczność dopasowywania języka do różnych osób sprawia, że dzieci dwujęzyczne wcześniej zrozumieją, że wiedza rozmówcy może różnić się od ich wiedzy. Rozwija się u nich także wcześniej świadomość, że muszą wziąć pod uwagę ten fakt, aby skutecznie się porozumieć z otoczeniem – tłumaczy Peggy Goetz, amerykańska badaczka z Calvin College, która prowadziła badania na dzieciach dwujęzycznych posługujących się językami mandaryńskim i angielskim dotyczące teorii umysłu.
Jednak, jak wynika z badań przeprowadzonych na Uniwersytecie w Chicago, dziecko wcale nie musi znać biegle drugiego języka, aby wcześniej posiąść teorię umysłu. W ramach tego badania eksperymentatorzy prosili dzieci o przesunięcie przedmiotu, znajdującego się w zasięgu ich wzroku, jednak za każdym razem polecenie mogło odnosić się zarówno do przedmiotu widocznego dla eksperymentatora i takiego, który był dla niego niewidoczny. Zarówno dzieci dwujęzyczne jak i dzieci jednojęzyczne mające styczność z dodatkowym językiem wykonywały zadanie poprawniej niż dzieci jednojęzyczne, które nie miały w swoim środowisku innego języka. Oznacza to więc, że obecność dodatkowego języka – nawet, jeśli dziecko aktywnie się nim nie posługuje – sprzyja rozwojowi umiejętności społecznych.
A jakie znaczenie dla dziecka ma wcześniejsze wykształcenie teorii umysłu? Jeśli dzieci od małego ćwiczą przyjmowanie perspektywy drugiej osoby, a podczas rozmów domyślają się, co ich rozmówca może mieć na myśli, nawet jeśli niekoniecznie jasno i bezpośrednio to zakomunikuje, będą prawdopodobnie lepiej radzić sobie w kontaktach z ludźmi i rzadziej spotykać się będą z nieporozumieniami. Mają też szansę lepiej wychodzić naprzeciw niewypowiedzianym wyraźnie oczekiwaniom społecznym, co będzie wpływać na ich ocenę w oczach innych ludzi. To z kolei może przekładać się na to, jakie będą im powierzane role i funkcje społeczne. Badacze zajmujący się wczesnoszkolną edukacją nie mają też wątpliwości, że wysoko rozwinięta teoria umysłu wpływa pozytywnie na rozumienie przez dzieci tekstów, a więc wspomaga proces nauki czytania, a tym samym przyczynia się do rozwoju umiejętności szkolnych.
Natalia Banasik
Źródła:
Fan, S. P., Liberman, Z., Keysar, B., & Kinzler, K. D. (2015). The Exposure Advantage: Early Exposure to a Multilingual Environment Promotes Effective Communication. Psychological Science, 26(7), str: 1090–1097.; Goetz, P. (2003) The Effects of bilingualism on theory of mind development, Bilingualism: Language and Cognition 6 (1), str: 1-15; Kovács, Á. M. (2009). Early bilingualism enhances mechanisms of false-belief reasoning. Developmental Science, 12(1), str: 48–54.
Serwis Wszystko o dwujęzyczności jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Uniwersytetu Waszawskiego. Utwór powstał w ramach zlecania przez Kancelarię Senatu zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w 2016 roku. Zezwala się na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o zleceniu zadania publicznego przez Kancelarię Senatu oraz przyznaniu dotacji na jego wykonanie w 2016 r.”.
