Czy potrafimy sobie wyobrazić język polski bez deklinacji? Albo redukcję liczby przypadków w naszym języku z siedmiu do – powiedzmy – trzech. Niewykluczone, że takie zmiany w naszym języku ojczystym kiedyś nastąpią. Sugerują to wnioski z badań nad tym, jak mózg przetwarza mniej i bardziej skomplikowane struktury gramatyczne.
Gramatyka każdego języka ewoluuje, dążąc do maksymalnej prostoty. Podobne zmiany, jak ta, która może kiedyś nastąpi w języku polskim, miały już wielokrotnie miejsce w historii. Każdy kto próbował zapamiętać jak odmienia się łaciński rzeczownik IV deklinacji z przymiotnikiem odmienianym wg III deklinacji, a następnie uczył się jezyków romańskich, szczególnie włoskiego, wie o czym mowa. Również w innych częściach świata znamy przypadki, gdy skomplikowane systemy deklinacyjne z biegiem czasu ulegały uproszczeniu. Za przykład może tu posłużyć – podobno – ewolucja sanskrytu w hindi.
Międzynarodowy zespół badawczy pod kierownictwem Balthasara Bickela z uniwersytetu w Zurychu postanowił dowiedzieć, czym należy tłumaczyć tendencję języków do upraszczania swojej gramatyki. W tym celu przeprowadził analizy statystyczne systemów deklinacyjnych ponad 600 języków i odnotował zmiany, jakim ulegały one w ciągu swojej historii. Następnie poprosił osoby badane, aby przetworzyły zdania o podobnym znaczeniu zawierające zarówno bardziej archaiczne i nowsze, mniej skomplikowane formy gramatyczne. Równocześnie prowadzono u tych osób pomiar aktywności elektrycznej mózgu. Okazało się, że była ona większa, gdy badani przetwarzali zdania o bardziej złożonej strukturze.
– Niektóre konstrukcje oparte na przypadkach wymagały od mózgu większego wysiłku i właśnie dlatego są odrzucane przez języki. Ten proces ma miejsce na całym świecie. Dzieje się to niezależnie od właściwości strukturalnych tych języków czy czynników społecznych i historycznych, które mogły mieć na nie wpływ – tłumaczy Balthasar Bickel, który jest profesorem językoznawstwa ogólnego na uniwersytecie w Zurychu. Innymi słowy, czynniki biologiczne również grają rolę w ewolucji gramatyki.
Karol Chlipalski
Źródło: Balthasar Bickel, Alena Witzlack-Makarevich, Kamal K. Choudhary , Matthias Schlesewsky, Ina Bornkessel-Schlesewsky: The neurophysiology of language processing shapes the evolution of grammar: evidence from case marking. PLOS ONE, August 12, 2015. doi: 10.6084/m9.figshare.1394600
Serwis „Wszystko o dwujęzyczności” jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Uniwersytetu Warszawskiego. Utwór powstał w ramach projektu finansowanego w ramach konkursu „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2015 r.“ realizowanego za pośrednictwem MSZ w roku 2015. Zezwala się na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o konkursie „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2015 r.”.